Các di tích lịch sử văn hóa trên địa bàn xã Quảng Phúc

1. Di tích LSVH cấp tỉnh: Nghè Ngọc Nhị

Nghè Ngọc Nhị, xã Quảng Phúc, huyện Quảng  Xương, tỉnh Thanh Hóa được UBND tỉnh Thanh Hóa xếp  hạng di tích lịch sử văn hóa cấp tỉnh ngày 17 tháng 01 năm 2011.

Nghè là nơi thờ danh tướng Nguyễn Hồng: Trong bản “ Phả tích Ngọc Nhị” do đại học sĩ Nguyễn Bính biên soạn năn Hồng đức năm đầu( 1470) đời vua Thánh Tông( 1460- 1497), về sau lễ bộ Thượng Thư Nguyễn Hiền phụng sao năm Vĩnh Hựu thứ 3(1737) cho biết: Nguyễn Hồng, người làng Ngọc Nhị sinh vào giờ tý, ngày mùng 2 tháng 6 năm Nhâm tuất(?) thân phụ của ông là Nguyễn Nghiêm “ chỉ ham mê đèn sách”. Thân mẫu là Phạm Thị Toàn “ làm nghề buôn bán tôm cá” để kiếm sống.

 Thuở thiếu thời, ông có tướng mạo khác thường “ mặt vuông, tai to, tay dài, thân cao 7 thước”. Lớn lên, ông “ học hành thông minh, thiên thư dĩnh ngộ, thiên sử bách gia, không có gì là không thấu hiểu”. Năm 21 tuổi, ông tỏ ra là người “ văn chương thông tường, võ nghệ thành tài, mưu trí thao lược”. Tiếng tăm về ông vang đến tận triều đình. Nhà vua liền cho vời ông vào triều yết kiến. Thấy ông “ diện mạo phi thường, tài danh chấn thế”, Nhà vua bèn phong cho ông làm Đô Uý, Thái bảo, rồi sai ông đi trấn thủ 2 trấn Thanh Hoa và Nghệ An.

Bấy giờ ở trấn Thanh Hoa, Nghệ An nạn trộm cướp nổi lên nhiều nơi, đe dọ cuộc sống bình yên của dân thường. Nghe tiếng ông đến cai quân trong vùng, bọn trộm cướp phải quy phục, không dám hoành hành trắng trợn như trước. Vùng biên giới nước ta ở phía nam, giặc Chiêm Thành thường xuyên xâm lấn đất đai, cướp đoạt tài sản của dân, Nhà vua trao cho ông “ tiết việt”, phong làm phụ quốc Thái Uý, dẫn quân đi đánh dẹp. Khi đi qua làng Ngọc Nhị, ông bị lâm bệnh đột ngột rồi mất vào ngày 11 tháng 11( không rõ năm). Nghe tin ông mất, nhà vua rất thương tiếc, liền sai các quan trong triều về làng Ngọc Nhị, làm lễ an táng và phong tặng là “ Bậc công thần có công to lớn với nước, với dân”, lại cấp 37 quan tiền cho dân làng dùng vào việc hương hoả và ban sức phong tặng ông là “Đương Cảnh Thành Hoàng hồng thánh đức Uy vũ dũng Đại vương”, cho phép dân làng thờ phụng theo điền phép Nhà nước. Đến thời hậu Trần, vua Trần quý Khoáng(1409- 1413) có lần đi qua làng Ngọc Nhị đã vào Nghè mật cầu rất linh ứng và gia tặng cho Thần là “ Thượng Thượng đẳng Phúc Thần”. Từ đó về sau, các triều vua Lê và Nguyễn đều ban sắc phong tặng.

Về quy mô kiến trúc của Nghè trước đây: Gồm Nhà tiền Đường và chính tẩm bố cục theo hình chữ “Đinh”. Phía trước tiền đường có bbái đường( sân nghè), hai dãy nhà tả vu- hữu vu, bình phong và Nghinh Môn hai tầng tám mái. Chung quanh Nghè có tường bao che. Nhà Tiền đường 5 gian, 2 chái, kết cấu vì kèo theo kiểu “ chồng rường, bẩy kẻ”. Đề tài trang trí trên các thành phần kiến trúc là: Long- Ly- Quy- Phượng, hoa lá cách điệu. Đầu phía Tây và phía Đông có chạm hổ phù. Trong nhà tiền đường bài téi bàn thờ Hội đồng bằng đá, tiếp đến là bàn thờ bằng gỗ cao hơn bàn đá, tiếp đến là bàn thờ bằng gỗ cao hơn bàn đá, có đôi hạc đứng trên lưng rùa đứng hai bên. Hai bên bài trí bộ bát bửu, phia trên có treo bức Đại tự ghi 3 chữ Hán: “ Đức Kỳ Thịnh”. Ở gian chái phía Tây để rương kiệu, trong rương kiệu để 2 bộ quân cờ người. Tiếp gian chái để dường cầu: dài 4 m, rộng 2m, có 3 tầng để phân tầng vai vế để ngồi. nhà chính tẩm có 3 gian, là nơi để hương án, bàn thờ, long cung. Trong Long Cung có Long Ngai, Thánh vị, đôi hài quan võ, mũ, áo và Long đạo. Ở nhà Chính tẩm có hai chiếc Đẳng, một chiếc choé đựng nước chuyên dung để lấy nước cúng tế. trước Nghinh Môn cách về phâ Nam 3m có bức bình phong, mặt phia Nam có 2 con Hổ chầu, phía trong có đôi rồng.

Hiện tại, kiến trúc Nghinh Môn hai tầng tám mái, các đầu đao uốn cong, bia ký vẫn được bảo tồn nguyên trạng. Cùng với kiến trúc Nghinh môn, trên nền bái đường( Sân) con 2 tấm bia đá. Tấm bia thứ nhất ( cao 1,3 m, rộng 0,64, dày 0,05 m) ghi đức nghiệp của Thần, bia đựng trên bệ đá hình chữ nhật, nhiều chữ, hoa văn trang trí quanh riềm bia đã bị mờ. Bia thứ hai ( cao 1,3 m, rộng 0,68m, dày 0,10 m) ghi tên những người cung tiến trong việc xây dựng Nghè. Trán bia trang trí “ Mặt hổ phù”, riềm bia trang trí hoa cúc dây cách điệu. Bên cạnh đó còn một số chân tảng đá hình bầu đèn, bát hương đá, cột đá, sạp hương án bằng đá ( rộng 1,35 m- dài 1,72 m- dày 0,12 m), các thềm rồng bằng đá.

Trong số đồ thờ bằng gỗ sơn son thếp vàng như Long Ngai, bài Vị, Kiệu Long Đình… đáng chú ý nhất là chiếc Hương án. Về kích thước hương án dài 2m, cao 2m, rộng 0,85m, bố cục thành 3 tầng, mỗi tầng được chia thành các ô nhỏ, trong mỗi ô đều chạm nổi hình tứ quý: Long- Ly- Quy- Phượng và hoa lá cách điệu, nghệ thuật chạm khắc tinh xảo, đường nét phóng khoáng, mang phong cách nghệ thuật cuối thế kỷ XVIII đầu thế kỷ XIX. Có thể nói, hương án Nghè Ngọc Nhị là một tác phẩm nghệ thuật điêu khắc hoàn mỹ còn được bảo tồn nguyên vẹn.

Hàng năm địa phương tổ chức lễ hội với nhiều hoạt động văn hoá truyền thống nhằm phát huy giá trị Di tích lịch sử văn hoá trong sự nghiệp xây dựng và bảo vệ quê hương Đất nước vì mục tiêu dân giàu, nước mạnh, xã hội công bằng, dân chủ, văn minh như Nghị quyết của Đảng đề ra.

2. Đền Thạch Trụ Đại Vương - di tích LSVH cấp tỉnh

          3. Nghè Quốc mầu Hoàng Bà - Làng Văn Bình - Thôn Ngọc Bình

          Nghè “Quốc Mẫu Hoàng Bà” thuộc làng Văn Bình thôn Ngọc Bình xã Quảng Phúc, huyện Quảng Xương, tỉnh Thanh Hóa. Làng Văn Bình trước đây là “Làng Trún” (tên nôm) hay “ Làng Bình Nậu” thuộc tổng Ngọc Đới. Theo sách Địa chí Quảng Xương do Hoàng Tuấn Phổ chủ biên, đoạn từ trang 82 đến trang 97 có ghi: Vùng đất thuộc xã Quảng Phúc ngày nay vào đầu thế kỷ 19 thuộc tổng Văn Trinh, huyện Ngọc Sơn, phủ Tỉnh Gia, nội trấn Thanh Hóa; đến đời Đồng Khánh, tổng Văn Trinh và tổng Ngọc Đới thuộc huyện Quảng Xương, Phủ Tỉnh Gia được chuyển về phạm vi quản lý của huyện Quảng Xương. Tổng Ngọc Đới có 30 xã và thôn, trong đó có xã Bình Nậu. Sau cách mạng tháng 8 làng Bình Nậu thuộc xã Quảng Phúc cùng với Làng Ngọc Đới và làng Thanh Minh, đến thời kỳ đổi mới, thực hiện chủ trương quy mô “ Thôn”, làng Bình nậu đổi tên thành thôn Văn Bình. Đến năm 2018 thực hiện chủ trương sáp nhập thôn, thôn Văn Bình và thôn Thanh Minh sáp nhập thành thôn Ngọc Bình.

          Nghè “Quốc Mẫu Hoàng Bà” có từ thế kỷ 19, đã có sắc phong từ thời triều đại phong kiến, trong sắc phong theo các cụ kể lại có ghi là thờ “Quốc Mẫu Hoàng Bà”, đây là một trong 81 nơi thờ. “Đại càn Quốc gia Nam Hải Tứ Vị Thánh Nương thượng đẳng thần” được ghi trong sách Thanh Hóa Chư Tần lục do Bộ lễ biên soạn niên hiệu Thành Thái thứ 15 (1903) bản chữ Hán, kí hiệu VHv. 1920 Viện nghiên cứu Hán nôm – Hà Nôi.

          Nghè tọa lạc trên một khu đất rộng chừng 2.500m², trước Nghè là “Bến Đình” thuộc dòng sông Yên, đoạn chảy qua thôn Văn Bình cũ, xã Quảng Phúc. Nghè trước đây được làm bằng chất liệu gỗ là chủ yếu, được xây dựng theo kết cấu hình chữ (T), nhà ngang có 3gian, 2 chái, nhà dọc (Chính tẩm) có 2 gian với tổng diện tích của khu vực bên trong là 80m². Trước Nghè có “Ao Nghè” rộng khoảng 500m².

          Bài vị bên trong: Chính tẩm có bàn thờ, trên bàn thờ có “Long nghai” và 4 bát hương, Đại từ. Hoành phi, Câu đối, Lư hương, Đỉnh đồng, 1 cái lộng, một bên có giá Thanh đao, Kiếm…

          Lễ hội: Lễ tế Thần tổ chức hàng năm vào ngày 01 tháng 02 Âm lịch hàng năm. Tùy theo điều kiện, hoàn cảnh mà qui mô tổ chức lễ hội ở các thời điểm có khác nhau, tuy nhiên với qui mô nào thì những giá trị văn hóa của lễ hội vẫn được gìn giữ nguyên giá trị và thu hút được đông đảo nhân dân và quí khách gần xa đến tham gia lễ hội.

          Do hoàn cảnh lịch sử của Đất nước cũng như của địa phương, đến đầu những năm của thế kỷ XX, Nghè bị hư hại hoàn toàn, Sắc phong và bài vị bên trong đều bị thất lạc. Nhưng với ý nghĩa của việc giáo dục, giữ gìn và phát huy giá trị văn hóa của Di tích nên hình ảnh của Nghè vẫn còn nguyên giá trị trong tâm trí mỗi người dân nơi đây, nhất là những người cao tuổi. Thể theo nguyện vọng của nhân dân và được sự đồng úy của UBND huyện Quảng Xương, năm 2013 Nghè được bắt đầu quá trình phục dựng lại trên nền khu đất củ. Nghè được xây bằng vật liệu gạch, đá và bê tông cốt thép, kết cấu theo hình chữ (T) với diện tích khoảng 120m², trước nghè có bức Bình phong và “Ao Nghè” rộng 500m². Bên cạnh đó là phục dựng lại lễ hội, hàng năm vào đúng ngày 01 tháng 02 Âm lịch hàng năm thu hút được đông đảo nhân dân và quí khách gần xa đến tham gia. Công việc sưu tầm, tìm kiếm các hiện vật của Nghè cũng được tiến hành để từng bước khôi phục lại các giá trị của Di tích theo nguyện vọng của nhân dân trong xã và quí khách thập phương.

4. Nghè Phúc Tâm